wyszukaj według freefind

DSM-IV Problemy religijne i duchowe
Lekcja 5: Diagnoza różnicowa
© Dr. David Lukoff 1994, 2014


Diagnoza różnicowa intensywnego kryzysu duchowego i zaburzeń psychicznych
Kryteria diagnostyczne kryzysu duchowego
Diagnoza różnicowa intensywnych doświadczeń duchowych
Przykłady przypadków

Powrót do treści kursu



Diagnoza różnicowa intensywnego kryzysu duchowego i zaburzeń psychicznych
DSM-IV podkreśla potrzebę wrażliwości kulturowej podczas ewaluacji schizofrenii przez klinicystów w sytuacjach socjoekonomicznych i kulturowych różnych od ich własnych:
    Rzeczy, które wydają się urojeniem w jednej kulturze (np. czarnoksięstwo i magia), mogą być powszechnie uznawane w innej. W niektórych kulturach treść halucynacji wizualnych czy słuchowych mogą być normalną częścią doświadczenia religijnego (np. widzenie Dziewicy Marii lub słyszenie głosu Boga). (str. 281).

Kryteria określające diagnozę różnicową między psychopatologią, a autentycznymi doświadczeniami duchowymi zostały zaproponowane przez Agosina [1], Grofa i Grof [2], oraz Lukoffa [3]. Między proponowanymi kryteriami istnieje znaczny obszar wspólny. Ken Wilber przekonuje, że brak jasności w oddzieleniu intensywnych doświadczeń duchowych od psychozy powstaje w wyniku braku rozróżnienia stanów przed-racjonalnych i autentycznych stanów transpersonalnych. Owo "błędne podejście do przed/trans" jest utrwalone:
    Jeśli obydwa, przed-osobowe i transpersonalne stany są, w swoisty sposób, nie-personalne, wtedy obydwa wydają się podobne, a nawet identyczne dla niewytrawnego oka. (Wilber, str. 125 [4])

Poniższe kryteria diagnostyczne oryginalnie opublikowane zostały w Jorunal of Transpersonal Psychology w 1985, w artykule zatytułowanym Diagnosis of Mystical Experience with Psychotic Features (Diagnoza doświadczeń mistycznych o cechach psychotycznych). Zastosowanie kryteriów roboczych jest w celu zidentyfikowania przypadków kryzysu duchowego o wysokim stopniu trafności (prawdziwości) i stałości opinii różnych diagnostyków (wiarygodność). Poszczególne kryteria podane poniżej reprezentują hipotezy, które należy zweryfikować w badaniach, aby stwierdzić, czy wykazują akceptowalne poziomy zgody osób oceniających i czy trafnie identyfikują pozytywnie transformujące doświadczenia.

Kryteria diagnostyczne kryzysu duchowego

1. Zjawisko pokrywa się z jednym z typów kryzysu duchowego
Kryterium 1 opiera się na umiejętności klinicysty w rozróżnianiu charakterystyk fenomenologicznych różnych typów kryzysu duchowego. Zaproponowałem pięć kryteriów, według których można zidentyfikować fenomenologiczne pokrycie się z doświadczeniami mistycznymi. Oszacowanie pokrywania się innych typów, można oprzeć na fenomenologii opisanej w Lekcji 3 Rodzaje Problemów Duchowych. Poniższe kryteria są przykładem dla problemów doświadczeń mistycznych.

a) nastrój ekstazy
Najbardziej stałą cechą doświadczeń mistycznych jest podwyższenie nastroju. Laski (1968) opisuje to jako stan, w którym występują "uczucia nowego życia, innego świata, radości, wybawienia, perfekcji, satysfakcji, chwały" (cytowane w Perry [5], str. 84). Bucke [6] przebadał doświadczenia znanych mistyków, przywódców i artystów, jak również swoje własne doświadczenie mistyczne i zaobserwował, że wszystkie podzielały wspólnie "uczucie egzaltacji i ogromnej radości" (str. 9). James [7] wskazuje również na "mistyczne poczucie powiększenia, zjednoczenia i wyzwolenia" (str. 334), a także twierdzi, że "stany mistyczne są bardziej stanami odczuwania, niż intelektu" (str. 300).

b) poczucie nowo nabytej wiedzy
Poczucie poszerzenia intelektualnego zrozumienia oraz przekonania, że tajemnice życia zostały objawione, są często obecne w doświadczeniach mistycznych (Leuba [8]). James [7] opisuje fenomen nowo uzyskanej wiedzy ("gnoza") jako stany wglądu w głębię prawdy bez udziału analitycznego intelektu. Są to oświecenia, objawienia, pełne znaczenia i ważności (str. 33). Jacob Boehme, szewc z XVII wieku, którego doświadczenia mistyczne zapoczątkowały nowe powołanie filozofa natury, powiedział: "w ciągu kwadransa zobaczyłem i zrozumiałem więcej, niż gdybym studiował przez wiele lat na uniwersytecie. Gdyż zobaczyłem i zrozumiałem istnienie wszystkiego" (cytowane w Perry [5] str. 92).

c) zmiany percepcji
Doświadczenia mistyczne często wiążą się ze zmianami w percepcji, od wzmożonych doznań po halucynacje słuchowe i wzrokowe. Boehme sam poczuł się otoczony światłem podczas jego doświadczenia mistycznego. Halucynacje wzrokowe i słuchowe również często występują w treściach religijnych, np. św. Teresa widziała anioły, a św. Paweł słyszał głos Jezusa Chrystusa, który mówił "Pawle, Pawle, czemu mnie prześladujesz?" (Dzieje: 3-4).

d) urojenia o specyficznym temacie związanym z mitologią
James [7] i Neuman [9] wyrazili opinię na temat różnorodności treści doświadczeń mistycznych na przestrzeni czasu i kultur. Doświadczenie mistyczne nie zawiera swej własnej konkretnej intelektualnej treści.
    Tworzy ono związki z materiałem podanym przez najróżniejsze filozofie i teologie. (James [7] str. 333).

Media elektroniczne znacznie wzbogaciły różnorodność materiału kulturowego dostępnego do włączenia zarówno w doświadczenia mistyczne, jak i psychotyczne. Osoby, które w przeszłości uważały, że są św. Łukaszem, mogą teraz uważać się za Luka Skywalkera.

Jednakże dr John Perry zauważa, że pod powierzchnią konkretnych tożsamości i przekonań występują podobieństwa tematyczne w sprawozdaniach pacjentów, których epizody psychotyczne mają pozytywne rozwiązanie:
    Wygląda na to, że istnieje jeden rodzaj epizodu, który można scharakteryzować według jego treści i obrazów, co wystarcza, aby rozpoznać jako syndrom. Występuje tu grupowanie treści symbolicznych w główne tematy, w zadziwiający sposób podobne we wszystkich przypadkach (str. 9)

Opierając się na badaniu Perry'ego oraz na innych sprawozdaniach pacjentów, u których nastąpiło pozytywne rozwiązanie, wyróżniono osiem tematów jakie powszechnie występują w kryzysach duchowych:
  1. Śmierć: bycie nieżywym, spotkanie zmarłych lub spotkanie ze Śmiercią.
  2. Odrodzenie: nowa tożsamość, nowe imię, zmartwychwstanie, wyniesienie do stanu, Boga, króla lub mesjasza.
  3. Podróż: poczucie bycia w podróży lub posiadania misji.
  4. Spotkania z istotami duchowymi: siły demoniczne i/lub duchy wspierające.
  5. Kosmiczny konflikt: dobro/zło, komuniści/Amerykanie, światło/ciemność, pierwiastek męski/żeński
  6. Moce magiczne: telepatia, jasnowidztwo, zdolność czytania w umysłach, przesuwania obiektów.
  7. Nowa społeczność: radykalna zmiana w życiu społecznym, religii, New Age, utopia, światowy pokój.
  8. Boskie zjednoczenie: Bóg jako ojciec, matka, dziecko; Poślubienie Boga, Chrystusa, Marii Dziewicy, Radha czy Krishny.
Porównując, nie wszystkie urojenia posiadają treść nawiązującą do powyższych ośmiu tematów mitycznych. Poniższe relacje pacjentów schizofrenicznych, z którymi pracowałem, przedstawiają inne tematy:
    - mój mózg został usunięty;
    - wszczepiono mi do mózgu nadajnik, który przekazuje wszystkie moje myśli innym; - moi rodzice upuszczają mi krew co noc;
    - mafia zatruwa moje jedzenie i próbuje mnie zabić;
    - moje myśli są kradzione i to zaburza moją zdolność jasnego myślenia;
    - osoba, która mówi, że jest moją żoną, udaje, że nią jest; to nie jest moja żona.

Znajomość szerokiego zakresu i rodzaju treści mitów, religii i psychozy jest konieczna do rozróżnienia, które urojenia mają mityczną zawartość.

e) brak dezorganizacji pojęciowej
Niektórzy pacjenci psychotyczni mają deficyty pojęciowe, które powodują trudność w podstawowych procesach myślowych. Np. osoba schizofreniczna uskarżała się, "gubię się w przestrzeniach między słowami w zdaniach. Nie mogę się skoncentrować, albo przeskakuję do myślenia o czymś innym" (w Estroff [10] str. 223). Systematyczne porównania sprawozdań z pierwszej ręki na temat mistycznych doświadczeń i schizofrenii pokazały, że "blokowanie myśli oraz inne zaburzenia w języku i mowie nie pojawiają się w doświadczeniach mistycznych" (Buckley, str. 521. Abstract. Full text(English)). Dlatego obecność dezorganizacji pojęciowej występującej jako zaburzenie myślenia, braku spójności i blokowania, wskazywałaby na doświadczenie inne od kryzysu duchowego.

2. Prognoza wskazuje na pozytywny rezultat
Kryterium 2 oparte jest na popartych badaniami dobrych wskazówkach prognostycznych, które pomagają przewidzieć pozytywny długoterminowy rezultat. Poniżej wymienione cechy oparte są na przeglądzie literatury dotyczącej rezultatów (Lukoff, 1986). Dobre wskazówki prognostyczne to m.in.:
  1. dobre funkcjonowanie przed epizodem;
  2. ostry początek symptomów w okresie 3 miesięcy lub krócej;
  3. epizod psychotyczny wywołany stresem;
  4. pozytywna postawa otwarta na doświadczenie.

3. Osoba nie prezentuje znaczącego ryzyka zachowania prowadzącego do zabójstwa lub samobójstwa
Kryterium 3 obejmuje problemy, które mogą wymagać leczenia w środowisku zamkniętym. Zaburzenia psychotyczne mogą dawać początek zachowaniom samobójczym lub zabójczym. Zarówno John Lennon jak i prezydent Reagan zostali postrzeleni przez osoby z uprzednio zdiagnozowanymi zaburzeniami psychotycznymi. Arieti & Schreiber [11] opisali przypadek wielokrotnego mordercy, u którego halucynacje słuchowe od Boga oraz urojenia na temat misji religijnej podsyciły krwawe morderstwa.

Oszacowanie niebezpieczeństwa oraz skłonności samobójczych są prawnym obowiązkiem licencjonowanych pracowników dziedziny zdrowia psychicznego. Kryterium to powinno być uwzględnione tylko wtedy, jeśli jest podejrzenie bezpośredniego zagrożenia. Zachowania, które wydają się dziwne, ale nie prezentują zagrożenia dla siebie lub innych, nie wymagają użycia tego kryterium.

Nawet przy zastosowaniu kryteriów, często trudno jest rozróżnić kryzys duchowy od epizodów zaburzenia psychicznego. Agosin (1991) wskazał na to, że "obydwa przypadki są próbami odnowy, transformacji i uzdrowienia" (str. 52).

Mistrz Zen, Jakusho Kwong Roshi, zaobserwował, że potężne duchowe przebudzenia mogą mieć różne rezultaty,
    Ktokolwiek posiadający ciało i umysł może doświadczyć przebudzenia. Ludzie najczęściej albo o tym nie mówią, albo wariują lub poszukują, co prowadzi ich do nauczyciela, który potrafi wyjaśnić ich sytuację.


Diagnoza różnicowa intensywnych doświadczeń duchowych
Greenberg i Witzum [12] opierając się na doświadczeniu w pracy z ultra-ortodoksyjną sektą Żydowską w Izraelu, zaproponowali następujące kryteria rozróżniające między normatywnymi ostrymi przekonaniami i doświadczeniami religijnymi a symptomami psychotycznymi:
  1. Doświadczenia psychotyczne są bardzo osobiste, np. mogą zawierać specjalne przekazy od postaci religijnych.
  2. Szczegóły doświadczeń psychotycznych przekraczają akceptowalne wierzenia, czyli są bardziej intensywne od normatywnych doświadczeń religijnych w społeczności religijnej.
  3. Osoba w epizodzie psychotycznym może być przerażona tym doświadczeniem, zamiast odczuwać ekscytację.
  4. Osoba w epizodzie psychotycznym zaabsorbowana tym doświadczeniem i nie może myśleć o niczym innym
  5. Początek doświadczenia związany jest z pogorszeniem umiejętności społecznych i higieny osobistej.
Kryteria te powinny być uznane jako wskazówki i zastosowane w sposób wrażliwy na kontekst i kulturę. Niektóre prawdziwe intensywne doświadczenia religijne mogą budzić strach i przerażenie, mogą absorbować osobę przez pewien okres czasu i mogą prowadzić do odprawiania własnych prywatnych rytuałów. W dodatku, Greenberg i Witzum (1991) zwracają uwagę na to, że:
Odróżnienie przekonań i rytuałów religijnych od urojeń i kompulsji jest trudne dla terapeutów, którzy nie znają podstawowych zasad danej religii.

Przykłady przypadków
Zastosowanie wymienionych kryteriów diagnostycznych przedstawione jest w Przykładzie Diagnostycznym.


    ZAGADNIENIE 28 WYMAGANE DO QUIZU
    Medytacja
    Medytacja jest zawsze dobrą interwencją w kryzysie duchowym.
                  [Prawda / Fałsz]
    Zanotuj odpowiedź, aby później umieścić ją w teście.



Źródła:
1 Agosin, T. (1992). Psychosis, dreams and mysticism in the clinical domain. In F. Halligan & J. Shea (Eds.), The fires of desire. New York: Crossroad.
2 Grof, S., & Grof, C. (Eds.). (1989). Spiritual emergency: When personal transformation becomes a crisis. Los Angeles: Tarcher.
3 Lukoff, D. (1985). The diagnosis of mystical experiences with psychotic features. Journal of Transpersonal Psychology, 17(2), 155-181.
4 Wilber, K. (1980).The pre/trans fallacy. Re-Vision, 3, 51-72.
5 Perry, J. (1974). The far side of madness. Englewood Cliffs, NJ:Prentice Hall.
6 Bucke, R. (1969). Cosmic Consciousness. New York: Dutton.
7 James W (1961). The varieties of religious experience. New York: MacMillan.
8 Leuba J H (1929). Psychology of religious mysticism. New York: Harcourt and Brace.
9 Neumann E (1964) Mystical man. In J Campbell (Ed), The mystic vision. Princeton, NJ: Princeton University Press.
10 Estroff, S. (1981). Making it crazy. Berkeley: Univ. California Press.
11 Arieti, S. and Schreiber, F. (1981). Multiple murders of a schizophrenic patient. J American Academy of Psychoanalysis, 9(2), 501-529.
12 Greenberg, D. and E. Witztum (1991). "Problems in the treatment of religious patients." American Journal of Psychotherapy 45(4): 554-565.

Idź do góry

Poprzednia lekcja
Następna lekcja






...lub odwiedź nasze

Forum



Historia zmian
1.0 –
05 września 2014: Wersja pierwsza na tej stronie.